TÜRKİYE’NİN COĞRAFİ BÖLGELERİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ
Yurdumuz,1941 yılında düzenlenen Birinci Türk Coğrafya Kongresi’nde, 7 coğrafi bölgeye, 21 bölüme ayrılmıştır. Dört bölgemiz komşu olduğu denizin adını almıştır. (Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgeleri). Diğer üç bölgemiz Anadolu’da bulunduğu konuma göre adlandırılmıştır (İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri).
BÖLGE: Taşıdığı belirli coğrafî özellikler nedeniyle çevresinden ayrılan, buna karşılık kendi sınırları içinde benzerlikler gösteren en büyük coğrafî birime bölge denir.
BÖLÜM:Coğrafî bölge içinde sahip olduğu doğal, beşerî ve ekonomik özellikler açısından farklılıklar gösteren daha küçük coğrafî birimlere bölüm denir.
YÖRE:Coğrafi bölümler içinde doğal, beşerî ve ekonomik özellikler açısından farklılıklar gösteren daha küçük coğrafi alanlara yöre adı verilir.
COĞRAFİ BÖLGELERİ OLUŞTURAN FAKTÖRLER
1. Doğal özellikler:*Coğrafi konumu* Yer şekilleri*İklim ve bitki örtüsü.
2.Beşerî özellikler:*Nüfus *Yerleşme
3.Ekonomik Özellikler: Ulaşım imkanları veEkonomik faaliyetlerin türü coğrafî bölge sınırlarının çizilmesinde önemli bir etkendir. Marmara Bölgesi'nde endüstri, Ege ve Akdeniz bölgelerinde turizm ve tarım, Orta ve Güneydoğu Anadolu'da tarım, Doğu Anadolu Bölgesi'nde hayvancılık, Karadeniz Bölgesi'nde ise tarım ve denizden yararlanma ön plânda bulunmaktadır.Bu durum bölgesel farklılıkların oluşmasında önemli bir unsurdur.
EGE BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Türkiye’nin batısında bulunan ve adını aldığı Ege Deniz’i kıyıları boyunca uzanan bölgemizdir.Kuzeyinde Marmara Bölgesi,doğusunda İç Anadolu ve Akdeniz Bölgesi,güneyinde Akdeniz ,batısında Ege Denizi ve Ege Adaları ile çevrilmiştir.
2.BÖLGENİN ALANI :Gerçek alanı 93.139 Km2 dir.Türkiye toplam alanının %10’unu kaplamaktadır. Ege Bölgesi bu alanı ile büyüklük bakımından 5.sıradadır.
3.BÖLGENİN BÖLÜMLERİ VE ÖNEMLİ KENTLERİ:
a.Asıl Ege Bölümü:İzmir,Manisa,Aydın,Muğla ve Denizli
b.İç Batı Anadolu Bölümü:Afyon,Kütahya ve Uşak
4.BÖLGENİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Kıyıları:Bölgede dağlar kıyıya dik uzanmaktadır.Bu nedenle kıyılar girintili-çıkıntılıdır, enine kıyı tipi egemendir.Kıyılar çok sayıda körfez, koy, yarmada ve doğal limanlarla kaplıdır.Önemli körfezler, Edremit, Çandarlı, İzmir, Kuşadası, Güllük, Gökova’dır.Başlıca yarımadalar,Reşadiye, Bozburun, Dilek ve İzmir’dir. Ege kıyıları girintili-çıkıntılı olmasının da etkisiyle en uzun kıyı şeridimiz durumundadır.
Dağları: Asıl Ege Bölümü’nde bulunan Kaz Dağı, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar ve Aydın Dağları Menderes masifinin faylanmalar sonucunda parçalanmasıyla oluşan ve yüksekte kalmış hors durumundadırlar.Bu dağlar kıyıya dik olarak uzanmaktadır.Menteşe Dağları Horst oluşumuna sahip değildir.Büyük oranda kıyıya paralel bir uzanışa sahiptir. Kula çevresinde volkanik tepeler yer almaktadır. İç Batı Anadolu Bölümü’nde yükseklik fazladır.Bu bölümde bulunan başlıca dağlar, Alaçam, Eğrigöz, Murat ,Sandıklı,Demirci,Gümüş ve Yellice dağlarıdır.
Ovaları: Asıl Ege Bölümü’nde bulunan grabenler taşınan alüvyonların oluşturduğu ovalara sahiptir. Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes başlıca ovalardır. Bunlar aynı adı taşıyan akarsular tarafından meydana getirilmişlerdir. Akarsuların denize döküldükleri yerlerde delta ovaları meydana gelmiştir.İç Batı Anadolu Bölümü’nde bulunan başlıca ovalar Tavas, Çivril, Banaz ve Örencik ovalarıdır.
Platoları:Bölgenin İç Batı Anadolu Bölümü yüksek bir plato görünümüne sahiptir.
Akarsuları: Başlıca akarsular Ege Denizi’ne dökülen Bakırçay, Gediz,Küçük Menderes ve Büyük Menderes’tir. İç Batı Anadolu Bölümü’nde Susurluk ve Sakarya ırmaklarının kolları bulunmaktadır.
Gölleri: Bölgede bulunan göller Gölmarmara, Çamiçi (Bafa) ve Karamuk’tur.Bölgede bulunan baraj gölleri Adıgüzel, Kemer ve Demirköprü baraj gölleridir.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin büyük bölümünde Akdeniz iklimi yaşanır. Asıl Ege Bölümü’nde görülen Akdeniz iklimi Graben ovaları içinden iç kısımlara kadar sokulma imkanı bulur.Burada Akdeniz yağış rejimi etkilidir.Yaz kuraklığı belirgin olarak yaşanır. Bitki örtüsü maki ve ormanlardan oluşur. İç Batı Anadolu Bölümü’nde yüksekliğin artmasına ve deniz etkisinin yok olmasına bağlı olarak karasal iklim şartları yaşanır. Burada yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Bozkır bitki örtüsü egemendir.Bölge orman varlığı bakımından 4.sıradadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgenin toplam alanının 1/3’ü ekili ve dikili topraklardan oluşur. Ekili-dikili alan bakımından 3. Sıradadır. Bölge Türkiye Zeytin, üzüm, incir, haşhaş ve tütün üretiminde 1.sırada yer alır.
Tütün: Özellikle kıyı ovalarında yetiştirilir.Türkiye üretiminin %65’i buradan sağlanır.Bölge Türkiye tütün üretiminde 1.durumdadır.
Pamuk: Asıl Ege Bölümündeki alüvyal ovalarda yetiştirilmektedir.Ülke üretiminin %40’ını sağlamaktadır.
Zeytin: Özellikle Edremit Körfezi çevresi,Aydın,Muğla ve İzmir başta gelmektedir.Türkiye yağlık zeytin üretiminde 1.sıradadır.
İncir: Özellikle Büyük Menderes ovasında yetiştirilir.Türkiye incir üretiminde 1. sıradadır.
Turunçgiller:Turunçgil üretiminde Akdeniz Bölgesi’nden sonra 2.sıradadır.
Üzüm: Özellikle Gediz ovasında yetiştirilmektedir.Türkiye üretiminin %35’ini sağlar.Türkiye çekirdeksiz üzüm üretiminde Dünya’da 1. Sırada yer almaktadır.
Pamuk: Asıl Ege Bölümünün alüvyal ovalarında yetiştirilmektedir.
Haşhaş: İç Batı Anadolu Bölümü’nde Afyon ve Kütahya çevresinde devlet kontrolünde üretilmektedir.
Şekerpancarı: İç Batı Anadolu Bölümü’nde yetiştirilir.
Tahıllar:Ülke tahıl üretiminin 1/10’unu sağlar.Özellikle buğday üretimde başta gelmektedir.Buğdayı arpa takip etmektedir.Tahıllar özellikle İç Batı Anadolu Bölümü’nde yetiştirilmektedir.
PİRİNÇ: Gediz ovasında pirinç tarımı yapılmaktadır.İzmir çevresinde
anason ve kenevir üretilmektedir.Bölgede özellikle otlakların arttığı İç Batı Anadolu Bölümü’nde hayvancılık önemli bir geçim kaynağı durumundadır.Muğla’da arıcılık yapılmaktadır.Türkiye bal üretiminde 1. sıradadır. Kıyılarda balıkçılık,Bodrum ve Marmaris’te sünger avcılığı yapılmaktadır.Denizli,İzmir ve Afyon’da tavukçuluk gelişmiştir.
7.BÖLGENİN YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Krom: Muğla, Denizli ve Kütahya.
Demir: Balıkesir ve Kütahya.
Linyit:Soma,Tavşanlı,Tunçbilek,Değirmisaz,İzmir ve Yatağan çevresi.Bölge ülkemizde linyitin en çok çıkartıldığı bölgedir.
Civa: Uşak ve İzmir.
Bor: Kütahya ve Eskişehir.
Manganez: Uşak, Afyon ve Denizli.
Mermer: Afyon ve Denizli.
Titanyum: İzmir ve Manisa
Uranyum: Manisa, Aydın ve Uşak.
Tuz: İzmir Çamaltı tuzlası
Antimon:Ödemiş
8.BÖLGEDE ENDÜSTRİ:
Bölge özellikle ulaşımın kolay olması,hammadde kaynaklarının fazla olması ve zengin bir pazarlama imkanına sahip olması nedeniyle gelişmiştir.Sanayi bakımından Marmara Bölgesinden sonra 2. sırada yer almaktadır.Asıl Ege Bölümü daha fazla gelişmiştir.En gelişmiş sanayi kenti İzmir’dir. İzmir önemli bir ihracat limanı durumundadır.Uluslararası İzmir Fuarı ülkemizin en önemli uluslararası fuarıdır. İzmir’de Aliağa Petrol Rafinerisi,otomobil,demir-çelik ve kağıt fabrikaları ile alkollü içecek ve sigara fabrikaları bulunmaktadır.Ayvalık ve Edremit zeytin yağı ve sabun fabrikalarıKütahya ve Uşak’ta şeker fabrikalarıAfyon’da mermer,kağıt ve şekerleme sanayiKütahya’da azot fabrikası, seramik fabrikaları ve çinicilikİzmir-Salihli arasında tuğla ve kiremit sanayiDenizli’de dokuma sanayiYatağan,Muğla, Tunçbilek,Kütahya, Soma ve Manisa’da termik santraller bulunmaktadır. Denizli-Sarayköy’de Jeotermal santrali, Demirköprü, Adıgüzel ve Kemer Hidroelektrik Santralleri bulunmaktadır.Ülkemizdeki ilk demiryolu hattı İzmir-Aydın arsında kurulmuştur.
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 Genel nüfus sayımına göre nüfusu 8 938 781 kişidir.Aritmetik nüfus yoğunluğuna göre km2’ye 100 kişi düşmektedir.Bu açıdan Türkiye ortalamasının üstündedir.Nüfus yoğunluğu özellikle ovalarda artmaktadır. Nüfus yoğunluğu açısından 2.,miktarı açısından 3. sırada yer almaktadır.İzmir ve Manisa en kalabalık nüfusa sahip illerdir.Nüfusun %38.50’ si kırsal, %61.50’si kentlerde yaşamaktadır. Kıyıda bulunması ve bol yağış almasına rağmen dağlık ve engebeli olması nedeniyle ulaşımın zor olduğu Menteşe Yöresi az nüfuslanmıştır.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
Yurdumuzda bulunan turistik tesislerin %30’u bu bölgede bulunmaktadır.Bu açıdan Marmara ve Akdeniz Bölgelerinden sonra 3. sırada yer almaktadır.Turizm gelirleri açısından ise Marmara Bölgesi’nden sonra 2. sırada yer alır.Bölge kıyıları deniz turizmi açısından zengin doğal ve tarihi kaynaklara sahiptir. Bölgede Bergama,Efes,Milet,Selçuk,Sard,Denizli ve Karacasu gibi arkeolojik merkezler,Kuşadası,Dilek Milli Parkı,Gölcük,Spil Dağı,İzmir Kuş cenneti, Pamukkale-Denizli Travertenleri ve Karagöl gibi doğal güzelliklere sahip merkezler ile İzmir,Çeşme,Kuşadası,Bodrum ve Marmaris gibi deniz turizminin geliştiği alanlar en önemli turistik zenginliklerdir.
MARMARA BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Bölge ülkemizin kuzeybatısında bulunmaktadır,adını çevrelediği Marmara Denizi’nden almıştır.Kuzeyinde Karadeniz ve Bulgaristan,batısında Bulgaristan , ve Ege Denizi bulunmaktadır.Bölge doğudan Karadeniz ve İç Anadolu,güneyden Ege bölgeleri ile komşudur.
2.BÖLGENİN ALANI :
Bölge 67.000 km2’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin %8.5’ini kaplamaktadır. Bu alanı ile 6.sırada yer almaktadır.
3.BÖLGENİN BÖLÜMLERİ VE ÖNEMLİ KENTLERİ:
a.Çatalca-Kocaeli Bölümü:İstanbul,İzmit,Adapazarı,Gölcük ve Hereke
b.Ergene Bölümü:Edirne,Babaeski,Lüleburgaz,Çorlu ve Silivri
c.Yıldız Dağları (Istranca) Bölümü:Kırklareli,Vize,Pınarhisar ve Saray
d.Güney Marmara: Bölümü:Bursa,Balıkesir,Çanakkale,Gelibolu,Gemlik,Mudanya, Erdek ve Bandırma
4.BÖLGENİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Kıyıları: Bölgede bulunan başlıca körfezler İzmit, Gemlik, Erdek ve Saros körfezleridir. Bölgede bulunan başlıca yarımadalar Gelibolu, Biga, Kapıdağ, Armutlu, Çatalca-Kocaeli’dir. Bölgede bulunan başlıca adalar Gökçeada, Bozcaada ve İmralı adasıdır. İstanbul ve Çanakkale Boğazları Ria Tipi kıyılar biçimindedir.Kapıdağ Yarımadası Tombolo’dur.Dağları: Ortalama yükseltinin en az olduğu bölgemizdir.Bölgenin en yüksek yeri Uludağ’dır (2545 m).Bölgede bulunan diğer önemli yükseltiler Yıldız Dağları, Koru Dağı, Işıklar Dağı, Biga Dağları ve Samanlı Dağlarıdır.Ovaları: Ortalama yükseltinin az olduğu bölgede arazinin büyük bölümü ova ve platolarla kaplanmıştır.Bölgede bulunan başlıca ovalarımız Balıkesir, Adapazarı, Bursa, Karacabey ve İnegöl ovalarıdır.
Akarsuları: Kaynağını İç Anadolu Bölgesi ve İç Batı Anadolu Bölümü’nden alan Sakarya,Meriç’in kolu olan Ergene,Biga,Gönen, Susurluk ve kolları olan Nilüfer ve Kemalpaşa çayları önemli akarsulardır.
Gölleri: Göller bakımından zengin bir bölgedir.Küçük ve Büyük Çekmece ile Terkos gölleri kıyı set (Lagün)gölleridir.Sapanca gölü alüvyal set,Manyas,İznik ve Ulubat gölleri tektonik, Ömerli ise baraj gölüdür.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Marmara Bölgesi bulunduğu konum nedeniyle çeşitli iklim ve zengin bitki çeşitliliğine sahiptir.Karadeniz ,Akdeniz, karasal iklim özelliklerinin ve bu iklimlere ait bitki türlerinin geçiş alanı durumundadır. Ege ve Marmara kıyılarında bozulmuş Akdeniz iklimi ve buna bağlı olarak çeşitli maki türleri,İç kesimlerde ve özellikle Ergene Havzası’nın iç kısımlarında karasal iklim şartları ortayaçıkmaktadır. Karadeniz kıyılarında ve Karadeniz Bölgesi sınırlarında Karadeniz İklimi etkin hale geçer ve ormanlar görülür.Bölgede yükseltinin çok az olması balkanlar üzerinden gelen hava kütlelerinin rahatça bölgeye girmesini ve etkili olmasını sağlamaktadır.Bölgede yaz kuraklığının en belirgin olduğu alan Akdeniz ikliminin etkisiyle Güney Marmara’dır.Bölgede en fazla yağış alan alanlar dağların kuzeye bakan yamaçlarıdır.Bölge orman varlığı açısından 3.sıradadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölge ortalama yükseltinin az olması nedeniyle yüzölçümüne göre yurdumuzda ekili-dikili alanın en fazla olduğu yerdir. Uygun arazi şartları ve geniş tarım alanları nedeniyle makineli tarım gelişmiştir.İklim açısından çeşitliliğin fazla oluşu yetiştirilen ürünlerinde çeşitli olmasını sağlamaktadır. Tüm bu olumlu şartlar yanında sulama imkanlarının ve tüketici nüfusun fazla olması tarımın gelişmesini sağlamıştır.Bölgede üretilen tarımsal ürünler nüfusun ihtiyacını karşılayamadığından diğer bölgelerimizden karşılanmaktadır.
Ayçiçeği: Sanayi ürünleri içerisinde bölgede en fazla üretilen tarım ürünüdür.Başlıca üretim alanı Ergene Havzası’dır.Türkiye üretiminin ¾ ‘ünü sağlar
Zeytin: Özellikle sofralık üretim yapılır.Gemlik Körfezi ve Erdek en önemli üretim alanıdır.Pamuk:Başlıca üretim alanı Balıkesir çevresidir.
Şekerpancarı: Trakya’nın büyük bölümünde ve Güney Marmara’da üretim yapılmaktadır.En önemli üretim merkezleri Adapazarı ve Balıkesir’dir.Buğday: Başlıca üretim alanları Tekirdağ,Edirne ve Kırklareli’dir.
Pirinç: Ergene ve Meriç havzalarında üretim yapılmaktadır.Tütün:Balıkesir,İzmit,Adapazarı ve Çanakkale başlıca üretim merkezleridir.
Bağcılık:Trakya’da Tekirdağ çevresinde yoğunlaşmıştır.
Mısır: Karadeniz Bölgesi’ne yakın alanlarda ve Trakya’da üretim yapılmaktadır.Bölgede otlak alanları azdır.Hayvancılık özellikle ahır hayvancılığı ve mandıracılık biçiminde yapılır.Edirne ve Kırklareli’de mandıracılık özellikle peynir üretimi gelişmiştir.Güney Marmara’da küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.Bursa’da merinos cinsi koyunlar yetiştirilmektedir. İstanbul ve çevresinde kümes hayvancılığı yoğunlaşırken, Bursa ve Bilecik’te ipekböcekçiliği yapılmaktadır.Boğazlarda balıkçılık yapılmaktadır
Kurşun ve Bakır: ÇanakkaleBölge yaşanan yoğun tektonik hareketler sonucunda oluşan faylar nedeniyle kaplıcalar bakımından çok zengindir Yalova,Armutlu,Gönen ve Bursa önemli kaplıca merkezleridir.
8.BÖLGEDE ENDÜSTRİ:
Marmara Bölgesi demir-çelik ve orman ürünleri sanayileri dışında kalan tüm sanayi kollarında Türkiye’de birinci sıradadır. Türkiye’de sanayi sektöründe çalışanların %59’u burada bulunmaktadır.Milli gelirimizin %20’si sağlar.Mevcut sanayi üretiminin 1/3’ü bu bölgeden karşılanır. Ulaşımını kolay olması, hammadde ihtiyacının kolay sağlanması, , işgücünün fazla olması, tüketici nüfusunun fazla olması ve pazarlama kolaylığı gibi nedenlerin etkisiyle sanayisi çok gelişmiştir.Bölgemiz enerji üretimi en az tüketimi en fazla olan bölgedir. İstanbul-Kocaeli-Adapazarı arası sanayi kuruluşlarının en fazla yoğunlaştığı alandır. İstanbul ülkemizin en büyük ithalat limanıdır. Alpullu,Adapazarı ve Susurlukta şeker fabrikaları,Trakya’da yağ fabrikaları,Bursa ve Çanakkale’de konservecilik,Edirne ve Kırklareli’de Süt ve süt ürünleri,Tekirdağ ve Bozcaada’da rakı ve şarap,İstanbul Maltepe ve Cevizli’de sigara fabrikaları,İstanbul,Çerkezköy,Hereke ve Bursa’da dokuma sanayi,Yarımca ve Bandırma’da gübre fabrikaları,İzmit ve İstanbul’da ilaç ve boya fabrikaları,İzmit,Adapazarı ve İstanbul’da lastik fabrikaları,İzmit’te İpraş Petrol Rafinerisi,İstanbul,Bursa ve Adapazarı’nda otomobil ve beyaz eşya fabrikaları,Çanakkale,Bozöyük ve Bilecik’te seramik,İstanbul,Gebze ve Çayırova’da cam,İstanbul ve Tekirdağ’da tuğla,İzmit’te bulunan kağıt fabrikası bölgenin en önemli sanayi kuruluşlarıdır.Ambarlı’da Doğalgaz ve Fuel Oil, Bursa’da ve Hamitabat’ta Doğalgaz, Kırklareli ve Orhaneli’nde ise termik santrallerimiz bulunmaktadır.
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
Bölgenin nüfusu 2000 sayımına göre 17 365 027 kişidir.Nüfus yoğunluğu çok fazladır, km2’ye 241 kişi düşmektedir. Bu Türkiye ortalamasının çok üstündedir. Yoğunluk bazı alanlarda 1280 ile 2500 kişiye ulaşabilmektedir. (İstanbul)Nüfusun en seyrek olduğu alanlar Yıldız Dağları Bölümü,Biga Yarımadası ve Saros körfezi çevresidir.Kentsel nüfusun en fazla olduğu bölgemizdir.Kırsal nüfus %15.7 civarındadır. Bölgede erkek nüfus kadın nüfustan daha fazladır.Nüfus büyük oranda Çatalca-Kocaeli yarımadasında yoğunlaşmıştır.İstanbul en fazla nüfusa sahip ilimizdir.(2000 sayımına göre nüfusu 10 018.735 kişidir) Bölge en fazla iç göç alan yerdir.İstanbul, İzmit, Adapazarı ve Bursa en önemli illeridir. Nüfus artış hızı %o 36’dır.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
Turizm geliri en fazla olan bölgemizdir. İstanbul, Bursa ve Edirne sahip olduğu tarihi ve doğal zenginlikler nedeniyle en önemli turizm merkezleridir.Özellikle Bursa ve Yalova’da bulunan kaplıcalar,Manyas Kuş Cenneti,Çanakkale Truva, Uludağ,Çanakkale ve Gelibolu Yarımadası,Ayasofya, Sultanahmet, Süleymaniye, Kapalı Çarşı,Topkapı Müzesi,Dolmabahçe Sarayı en fazla ilgi çeken alanlardır. Bölgede bulunan adalar ve kıyılar tarihi ve doğal bakımdan önemli zenginliklere sahiptir.
KARADENİZ BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Bölge adını aldığı Karadeniz kıyısı boyunca doğuda Gürcistan ile batıda Adapazarı Ovası’nın doğusu arasında dar bir şerit olarak uzanmaktadır.Güneyinde Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgesi,batıda Marmara Bölgesi yer almaktadır.
2.BÖLGENİN ALANI :
Bölgenin gerçek alanı 143.537 Km2 ‘dir.Bu alanı ile Türkiye’nin %18’ini kaplamaktadır. Büyüklük bakımından 3.sıradadır.
Kıyıları: Boyuna kıyı tipi görülür.Dağlar kıyıya paralel olarak uzanmaktadır.Bu nedenle kıyı düzlükleri,körfezler,doğal limanlar ve girinti-çıkıntı azdır.Sinop tek doğal limanıdır.Sinop limanı ard (Hinterland) bölgesinin dar olması ve ulaşım imkanlarının kısıtlı olması nedeniyle gelişememiştir.Kıyılarda çok sayıda falezler (Yalıyar) oluşmuştur. Bölge özellikle arazi yapısı ve yüksek yağış miktarına bağlı olarak heyelan afetlerinin en fazla yaşandığı yerdir. Dağları: Bölge oldukça dağlık ve engebeli bir yapıya sahiptir.Dağlar genel olarak kıyıya paralel biçimde uzanır.Bu durum kıyı ile iç kesimler arasında büyük farklılıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Orta Karadeniz Bölgesi’nde bulunan dağlar akarsu aşındırmalarına maruz kaldığından yükseltileri daha azdır.
a.Batı Karadeniz: Bölümde bulunan dağlar kıyıya ve birbirine paralel üç sıra halinde uzanırlar, kıyıdan itibaren ilk sırada Küre (İsfendiyar) Dağları,ortada Bolu ve Ilgaz Dağları,güneyde bulunan sırayı ise Köroğlu Dağları meydana getirir.
b.Orta Karadeniz: Akarsu vadileriyle parçalanmış üst kısımları düzlüklerden oluşan ve yükseltisi fazla olmayan Canik Dağları yer almaktadır.
c.Doğu Karadeniz: Bölümde bulunan başlıca dağlar kıyıda Giresun ve Rize dağları yer alır. Bu sıranın güneyinde Çimen,Kop,Mescit ve Yalnızçam dağları yer alır.Bölge ile Doğu Anadolu Bölgesi arasındaki ulaşım Zigana ve Kop geçitleri ile sağlanmaktadır.
Ovaları: Bölgenin başlıca ovaları Kastamonu, Bolu,Düzce ovaları ile Kızılırmak tarafından oluşturulan Bafra ve Yeşilırmak tarafından oluşturulan Çarşamba Delta ovalarıdır
Akarsuları: Bölgede bulunan akarsular Türkiye’de bulunan en sık akarsu ağlarını meydana getirmişlerdir.Başlıca akarsular Kızılırmak(Yurdumuzun en uzun akarsuyu), Yeşilırmak,Çoruh(Türkiye'nin en hızlı akışlı akarsuyudur),Bartın Çayı(Üzerinde taşımacılık yapılabilen tek ırmağımız), ve Yenice (Filyos) Çayı’dır.
Gölleri: Bölgede bulunan başlıca göller Sera,Uzungöl,Tortum,Abant ve Yedigöller’dir. Bölgede bulunan baraj gölleri Almus, Suat Uğurlu, Hasan Uğurlu (Yeşilırmak), Hirfanlı ve Altınkaya (Kızılırmak), Sarıyar (Sakarya)
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesiminde Karadeniz İklimi yaşanmaktadır.Bu iklimin etkili olduğu alanlarda her mevsim yağışlı ve ılıman şartlar egemen olmaktadır.Bütün yıl yağış alma durumu özellikle Doğu Karadeniz Bölümü için geçerlidir. Yağışın en fazla olduğu mevsim sonbahar, en az olduğu mevsim yazdır.Bölge yurdumuzda en fazla yağış alan yerdir.Bölgede en fazla yağış alan il Rize’dir.İç kısımlarda yüksekliğin artması ve deniz etkisinin azalmasına bağlı olarak karasal iklim şartları ortaya çıkar. Bu alanlarda yazlar sıcak ve kurak kışlar soğuk ve kar yağışlı geçmektedir.Yağışın en fazla olduğu mevsim ilkbahar, en az olduğu mevsim yaz mevsimidir. Bitki örtüsü Bozkır’dır.Yağışın yeterli olması nadas uygulamasının en az olduğu bölgemiz olmasını sağlamıştır.Kıyı kesimleri yüksek nemlilik miktarına bağlı olarak yurdumuzda sıcaklık farklarının en az olduğu yerlerdir.Bölgede yağış miktarının dağılışında yükselti ve dağların uzanış biçimi önemli rol oynamaktadır.Bölgeyi etkileyen hava kütlelerinin büyük oranda kuzeybatı yönlü olması kıyılarda batıya bakan yamaçların bol miktarda yağış almasına neden olmaktadır. Kıyılar yurdumuzda bağıl nem ve bulutluluk oranının en yüksek olduğu alanlardır.Kış aylarında Doğu Karadeniz’de yaşanan fön rüzgarları sıcaklığın çok yükselmesine neden olur.Orta Karadeniz Bölümü’nde yükseltinin azalmasına bağlı olarak yağış miktarıda azalmaktadır. Karadeniz Bölgesi bitki örtüsü bakımından yurdumuzun en zengin bölgesidir. Bitki örtüsü ormandır. Bölge orman bakımından yurdumuzda ilk sırada yer almaktadır. Bölge ülke ormanlarımızın %27’sini barındırmaktadır.Kıyıdan itibaren 1000metreye kadar kışın yaprağını döken ağaçlardan oluşmuş ormanlar bulunur.Daha yüksek alanlarda Ladin,köknar ve sarıçamlardan oluşan iğne yapraklı ağaçların oluşturduğu ormanlar yer alır. Orta Karadeniz’de yağışın azalmasına bağlı olarak orman örtüsü zayıflar.Bölgenin özellikle batısında Akdeniz ve Karadeniz iklimine ait bitkilerin bir arada bulunduğu çalı örtülerine psödomaki adı verilir.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgede en önemli geçim kaynağı tarımdır. Ancak ekili dikili alan oranı düşük durumdadır. (%20)Bölgede bulunan başlıca tarım alanları dar kıyı şeridinde küçük parçalar halinde bulunan ovalar ve iç kısımlarda yer alan çöküntü ovalarıdır.Bol yağış alması nedeniyle yurdumuzda nadas uygulamasına gerek kalmaz.
Bölgede bulunan başlıca tarım alanları: Bafra ve Çarşamba delta ovaları, Düzce, Erbaa, Niksar,Bolu,Turhal,Tokat, Suluova, Havza, Gökırmak ve Devrez ovalarıdır.
Çay: Ülkemizde 1924 yılından itibaren yetiştirilmeye başlanmıştır.Ülkemizde tek üretim sahası,Trabzon’un batısı ile Gürcistan sınırı arasında bulunmaktadır.Çay üretiminin tamamı buradan sağlanır.
Fındık:Yurdumuzda üretilen fındığın tamamına yakını buradan sağlanır.Üretimin en fazla olduğu alanlar Ordu ve Giresun arasıdır.Türkiye Dünya fındık üretiminde 1.sıradadır.
Tütün: Özellikle Samsun,Tokat,Amasya ve Düzce ovası başlıca üretim alanıdır.
Mısır:Başlıca üretim alanları Samsun,Bolu,Zonguldak ve Ordu’dur.Mısır üretiminde 1.sırada yer almaktadır.
Şekerpancarı: Özellikle Erbaa,Niksar,Amasya,Samsun,Çorum ve Kastamonu’da üretim yapılmaktadır.
Pirinç:Türkiye pirinç üretiminin%50’ ye yakı bölgeden sağlanır.Başlıca üretim alanları Bafra ve Çarşamba delta ovaları ile Terme ve Tosya’da bulunmaktadır.
Tahıl:Karasal iklimin egemen olduğu iç kısımlarda üretim yapılmaktadır.
Elma : Amasya başta olmak üzere Kastamonu ve Tokat çevresinde üretimi yapılmaktadır.
Keten-Kenevir: Kastamonu başta gelmektedir.Ayrıca Sinop,Ordu ve Zonguldak çevresinde üretim yapılmaktadır.Soya Fasulyesi: Başta gelen üretim alanları Ordu ve Giresun çevresinde toplanmıştır.
Zeytin:Çoruh vadisinin soğuktan korunmuş çukur alanlarında özellikle Artvin ve Yusufeli arasında tarımı yapılmaktadır.
Turunçgiller:Kış ılıklığı sebebiyle Rize çevresinde tarımı yapılır.
Kivi:Özellikle Rize ve Trabzon çevresinde gün geçtikçe tarımı artmaktadır.Sulamanın yapılabildiği bir çok ovadasebze ve meyve tarımı yapılmaktadır. Bölgenin kıyı kesiminde ılıman ve yağışlı iklim nedeniyle geniş otlak ve meralar oluşmuştur. Bu alanlarda büyükbaş hayvancılık,iç kısımlarda yer alan bozkırlardan oluşan düzlüklerde küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.Bitki çeşitleri bakımından çok zengin olan bölgemizde özellikle Rize,Kastamonu ,Çankırı, Bolu ve Bayburt’ta arıcılık yapılmaktadır.Rize-Anzer yöresinden sağlanan ve Anzer Balı adı verilen ballar Dünya çapında üne sahiptir.Çok az miktarda üretilebilen hatta bazı yıllarda hiç üretilemeyen bu ballar bilimsel olarak kalite kontrolü altına alınmıştır.Bölgemiz Türkiye balık üretiminin yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.Deniz ürünleri üretiminde 1.sıradadır. Aşırı avlanma ve deniz kirliliğine bağlı olarak balık üretiminde düşme görülmektedir. Karadeniz'de 200 metreden daha derin alanlarda zehirli gazlar sebebiyle canlı hayatına rastlanmaz.
8.BÖLGEDE ENDÜSTRİ:Bölge endüstri bakımından gelişememiştir. Bölgede çalışan nüfusun%8’i sanayi sektöründe çalışmaktadır.Demir-Çelik Sanayisi: Karabük ve EreğliBakır Tesisleri: Samsun’da.
Şeker Sanayisi: Turhal, Amasya, Suluova, Çorum, Kastamonu ve ÇorumTütün Sanayisi: Samsun ve Tokat
2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 8.439.213 kişidir.Bölgede km2’ye 73 kişi düşmektedir,bu yoğunluk Türkiye ortalamasının altındadır. Bölge geçim kaynaklarının sınırlı olması nedeniyle büyük miktarda göç vermektedir.Bu nedenle kadın nüfus daha fazladır.Nüfusun büyük bölümü dar kıyı şeridinde,akarsu boylarında oluşan küçük iç ovalarda ve Batı Karadeniz’deki maden ve sanayi alanlarında toplanmıştır. Kıyı gerisinde bulunan dağlık alanlarda nüfus azalmaktadır.Nüfus artış hızı %o 3.65’tir.Türkiye ortalamasına göre çok düşüktür.Kırsal yerleşmelerde dağınık yerleşme görülür.Özellikle Doğu Karadeniz’de 1000 m.ye kadar olan alanlarda dağınık yerleşme egemendir. Başlıca ev yapım malzemesi ahşap malzemeden oluşmaktadır.Kırsal nüfus %51’i iken kentsel nüfus %49 oranına sahiptir. Kırsal nüfusun en fazla olduğu bölgemizdir. Bölgede çalışan nüfusun%71’i tarım,%8’i sanayi,%21’i hizmet sektöründe çalışmaktadır.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
Bölgede bulunan en önemli turistik değerleri doğal güzellikler meydana getirmektedir.Bunun yanında tarihi kalıntılar diğer önemli çekim alanıdır. Özellikle zengin bitki çeşitleri,yaylaları,Bolu’da Abant Gölü ve Yedigöller,Sera ve Uzungöl, Kastamonu’da Safranbolu evleri, Bolu’da Kartalkaya,Kastamonu ve Ilgaz Dağları’nda bulunan kış spor merkezleri, Samsun ve Tokat’ta bulunan kaplıcalar, Amasya'da (Kral mezarları) ve Trabzon’da bulunan Sümela Manastırı bölgenin başta gelen turistik değerleridir. Çoruh nehri rafting sporu açısından gelişmektedir.Her mevsim yağışlı olduğundan deniz turizmi fazla gelişmemiştir.Kurtuluş Savaşımız Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basmasıyla başlamıştır. Havza, Tokat ve Amasya Kurtuluş Savaşımızda büyük öneme sahip olan kentlerdir.
AKDENİZ BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Bölge yurdumuzun güneyinde, adını aldığı Akdeniz boyunca bir şerit halinde uzanır. Bölgenin doğusunda Güneydoğu Anadolu Bölgesi,batısında Ege Bölgesi, kuzeyinde İç ve Doğu Anadolu Bölgesi yer almaktadır.
2.BÖLGENİN ALANI :Ülkemizin % 15’ini kaplamaktadır kapladığı alan bakımından 5.sırada bulunmaktadır.
Kıyıları:Toros Dağları genel olarak kıyıya paralel biçimde uzanır.Boyuna kıyı tipi egemendir. Falezler meydana gelmiştir.Ancak Teke Yöresi’nde kıyıya dik olarak uzanırlar.Bu alanda enine kıyı tipi görülür.Kaş,Fethiye ve Kekova Körfezi kıyılarında dalmaçya kıyı tipi görülür. Kıta sahanlığı oldukça geniştir.Dağların uzanışı nedeniyle iç kısımlar ile kıyı kesimi arasında farklılıkların oluşmasına neden olur.Kıyı daha fazla yağış alır ve deniz etkisi iç kısımlara giremez.Ulaşım imkanları kısıtlıdır ve geçitlerden sağlanır. Çubuk,Sertavul,Gülek ve Belen en önemli geçitlerdir.Kıyılarda bulunan başlıca körfezler,İskenderun,Mersin ve Antalya körfezidir.Taşeli ve Teke Yarımadası diğer önemli girinti ve çıkıntıları meydana getirir. Akdeniz yüksek sıcaklık ve buharlaşma nedeniyle en tuzlu denizimizdir.Dağları: Bölge büyük oranda Toros Dağları ve yüksek platolar ile kaplıdır.Bu nedenle oldukça dağlık bir bölgedir.Toros Dağları Alp Orojenezinin ülkemizde bulunan güney kanadını oluşturan kıvrım dağlarıdır.Toros Dağları Bölgede iki bölüme ayrılmaktadır.Taşeli Platosu bu iki bölüm arasına sınır oluşturmaktadır. Batı Toroslar, Bey Dağları, Çiçekbaba ve Barla Dağları, Sultan Dağı, Dedegöl ve Geyik Dağları, Orta Toroslar, Bolkar Dağları,Aladağlar Tahtalı ve Binboğa Dağları ve Nur Dağları’ndan oluşmaktadır.Toros Dağları genel olarak kıyıya paralel biçimde uzanır. Ancak Teke Yöresi’nde kıyıya dik olarak uzanırlar. Dağların uzanışı nedeniyle iç kısımlar ile kıyı kesimi arasında farklılıkların oluşmasına neden olur.Kıyı daha fazla yağış alır ve deniz etkisi iç kısımlara giremez.Ulaşım imkanları kısıtlıdır ve geçitlerden sağlanır. Çubuk(İç Anadolu ve Ege Bölgesi’ni Antalya’ya bağlar),Sertavul(İç Anadolu’yu Silifke üzerinden Akdeniz’e bağlar),Gülek(İç Anadolu’yu Pozantı üzerinden Akdeniz’e bağlar) ve Belen(Nur dağlarını aşar) en önemli geçitlerdir.
Karslaşma: Yağışlar,yüzey ve yer altı suları tarafından kalker, jips, kayatuzu, dolomit (Karstik taş )gibi eriyebilen taşların kimyasal olarak aşındırılmasına karstlaşma bunun sonucunda ortaya çıkan şekillere karstik şekiller denir.Özellikle kalker(kireç taşı) üzerinde meydana gelen Karstik şekiller daha belirgin ve daha uzun ömürlüdür.Yurdumuzda özellikle Toroslar üzerinde oldukça yaygındır. Bu nedenle yurdumuzda Karstik şekillerin en yaygın olduğu alanlar Toros dağlarıdır. Toroslar üzerinde özellikle,Göller yöresi ve Taşeli platosu karstlaşmanın en yaygın olduğu alanlardır. Bölgede bu olaya bağlı olarak birçok karstik şekil meydana gelmiştir.
Ovaları:Çukurova (Yurdumuzdaki en büyük delta ovasıdır,Seyhan ve Ceyhan Nehirleri tarafından meydana getirilmiştir.), Amik, Antalya ve Göller Yöresinde bulunan çöküntü ovaları bölgede bulunan başlıca tarım alanlarını meydana getirir.
Platoları:Başlıca platoları Taşeli ve Teke platolarıdırAkarsuları: Bölge akarsu ağı akımından zengindir.
Bölgede bulunan başlıca akarsular: Asi, Seyhan, Ceyhan, Göksu, Manavgat,Tarsus,Köprüçay,Dalaman ve Aksu’dur.Bölge akarsuları iklim nedeniyle büyük oranda düzensiz rejime sahiptirler.Yaz aylarında seviyeleri büyük miktarda düşmektedir.Batıda bulunan akarsuların büyük bölümü karstik kaynaklardan beslenmektedir.
Gölleri:Göl bakımından yurdumuzdaki en zengin bölgedir.Beyşehir, Eğirdir ve Kovada gölleri açık havzalara sahip tatlı sulu göllerdir.Bölgede bulunan diğer önemli göller Burdur, Acıgöl, Suğla, Söğüt, Salda, Elmalı ve Avlan gölleridir.
Bölgede bulunan baraj gölleri:Ceyhan üzerinde; Aslantaş ve Menzelet,Seyhan üzerinde Seyhan, Manavgat üzerinde Oymapınar, Tarsus Çayı üzerinde Kadıncık 1–2, Göksu üzerinde Göksu , Aksu üzerinde Kovada1-2 ve Kepez barajlarının meydana getirdiği baraj gölleri bulunmaktadır.Antalya Bölümü’nde bulunan Göller Yöresi kapalı havza durumundadır.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin büyük bölümünde Akdeniz İklimi egemendir.Kıyı ve iç kısımlar arasında dağların uzanışı ve yükseltiye bağlı olarak iklim farklılıkları meydana gelmiştir.Kıyı kesiminde yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen sıcaklık farklarının,kar yağışları ve donma olaylarının az görüldüğü Akdeniz iklimi etkili olmaktadır.İç kısımlarda karasal iklim egemen duruma geçer bu alanlarda kışlar soğuk ve kar yağışlı geçmektedir.Kıyılarda yıllık sıcaklık ortalaması 180C’nin üstündeyken,Göller Yöresinde 12-130C,Toros dağlarının yüksek kesimlerinde 6-70C olmaktadır.Bölgede yaz ayları kuraklığın etkisi altındadır.Kış aylarında özellikle dağların kıyılara bakan yamaçlarında orografik yağışlar meydana gelmektedir. Kıyılarda yaşanan fön rüzgarlarının etkili olduğu dönemlerde yüksek sıcaklıklar yaşanır. Bölge yurdumuzda kış mevsiminin en ılık geçtiği,yıl içinde gölge uzunluğunun en kısa olduğu,güneşlenme süresinin en fazla olduğu yerdir. Bölgenin doğal bitki örtüsünü makiler meydana getirir.Makiler Kızılçam ağaçlarının tahribi sonucunda oluşan ikincil bir bitki örtüsüdür.Bölgede makiler kıyıdan itibaren 700-800 metreye kadar görülmektedirler.Bu yükseltinin üstünde Kızılçam,Karaçam,Göknar ve Sedir ağaçlarından oluşan ormanlar yer almaktadır.2000 metrenin üstündeki alanlarda dağ çayırları yer almaktadır.Dağların kuzey yamaçlarında ve göller yöresinde iklimin karasallaşmasına bağlı olarak yer yer bozkırlar egemen olmaktadır. Bölge orman varlığı bakımından % 21 ile 2. sırada yer almaktadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Tarım bölgemizde başta gelen ekonomik faaliyettir.Ancak bölgede arazi şartları nedeniyle mevcut toprakların ¼ ekili-dikili durumdadır.Yer şekillerinin olumsuz etkisine rağmen özellikle kıyılarda iklim şartlarının çok olumlu imkanlar sunduğu görülmektedir.Yurdumuzda bitkisel üretim açısından en fazla çeşit bulunan bölgemizdir.Uygun iklim koşulları nedeniyle yılda birden fazla ürün alınabilmektedir.Yurdumuzda sebze ve meyvenin en erken olgunlaştığı bölgemizdir.
Buğday:
Bölgede özellikle dağların kuzey yamaçlarında etkili olan karasal iklim sahalarında tarımı yapılmaktadır.
Pirinç: Amik Ovası ve Kahraman Maraş çevresinde üretim yapılmaktadır.
Pamuk: Özellikle Çukurova ve diğer kıyı ovalarında üretim yapılır.
Tütün: Burdur ve Göller Yöresinde tarımı yapılmaktadır.Turunçgiller: Akdeniz İkliminin görüldüğü kıyı kısımlarında yoğun olarak görülmektedir. Bölge Türkiye turunçgil üretiminde ilk sırada yer alır.
Muz: Büyük kısmı Erdemli- Antalya arasında yer alır.Yurdumuzda üretilen muzun tamamı buradan sağlanır.
Susam:Antalya,İçel
Yerfıstığı:Ülke üretiminin tamamına yakını buradan sağlanır.Başlıca üretim alanları Adana,İçel,Antalya,Hatay ve Kahraman Maraş’tır.
Soya Fasulyesi:Gül:Isparta çevresi
Zeytin:Tüm kıyı kesimlerinde özellikle Hatay ve İçel’de yoğunlaşmaktadır. Bölge tamamen zeytin üretim şartlarını bulundurmasına rağmen daha fazla gelir getiren ürünlere yönelinmesi nedeniyle üretim miktarı düşüktür.
Göller Yöresi: Başlıca ürünler Ananas, Haşhaş, Gül ve Şekerpancarı’dır. Mersin ve Antalya çevresinde turfanda sebze yetiştiriciliği yaygındır.
Seracılık: Bölge iklim şartları nedeniyle Türkiye’de seracılığın en fazla yapıldığı bölgedir.Bölgede çayır ve otlaklar azdır.Ancak beslenen hayvan sayısı fazladır.Bölgede en fazla beslenen hayvan kıl keçisidir.Kıyı ve yaylalar arasında kalan sahalarda koyun yetiştirilmektedir.Genel olarak bakıldığında hayvancılığın fazla gelişmediği görülmektedir.Bölgede yapılan hayvancılık yaylacılık çerçevesinde yürütülmektedir.Bölgede yaygın olarak tavukçuluk ve arıcılık yapılmaktadır.Daha fazla gelir amacıyla diğer ekonomik kaynakların tercih edilmesi nedeniyle balıkçılık fazla gelişmemiştir.
7.BÖLGENİN YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Krom: Adana,İçel,Fethiye,Marmaris,Bolkardağı,Kahraman Maraş ve İskenderun
Barit: Alanya-Gazipaşa (Antalya), İçel
Boksit (Alüminyum): Akseki(Antalya),
Kükürt: Keçiborlu(Isparta)
Demir: Adana ve İçel
Linyit:Ermenek
Amyant: Hatay-İskenderun
Manganez: Adana, Muğla ve Burdur
Zımpara taşı:Fethiye-Köyceğiz arası
Mermer: Yayladağı( Hatay)
8.BÖLGEDE ENDÜSTRİ:
Bölgenin Türkiye sanayi ürünü üretimindeki katkısı %10 düzeyindedir.Bölgede özellikle tarıma dayalı sanayi kolları gelişme göstermektedir.Adana’da özellikle dokuma,bitkisel yağ,tarım makineleri ve aletleri ve gübre fabrikaları yoğunlaşmaktadır.Antalya’da bulunan ferrokrom tesisleri,Isparta’da halı dokuma,gül yağı ve orman ürünleri fabrikaları,Burdur’da şeker fabrikası, Taşucu ve Dalaman’da bulunan kağıt fabrikaları,İskenderun demir-çelik fabrikası, Mersin’de Ataş petrol rafinerisi ve çimento fabrikaları bölgenin önemli sanayi kuruluşlarıdır.Mersin ve İskenderun limanları yurdumuzun önemli ihracat ve ithalat limanlarındandır. Mersin’de bulunan serbest bölge yurdumuzun ilk serbest bölgesidir ekonomik açıdan büyük önem taşımaktadır.
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 nüfus sayımına göre 8.706.005 kişidir.Nüfus miktarı bakımından 4.sırada bulunmaktadır.Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üstündedir.Bölgede Km2’ye 98 kişi düşmektedir. En fazla nüfus bulunan kentler Adana, Mersin ve Antalya’dır.Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu yer Hatay’dır.Kıyı alanlarında ve verimli ovalarda nüfus artarken, arızalı ve karstik arazi yapısı nedeniyle Teke ve Taşeli yöreleri ile Toros Dağları ve Göller Yöresi’nde azalmaktadır. Kentsel nüfusun en fazla olduğu iller Adana,Antalya ve İçel’dir.Nüfus artış hızı %o 21.43’dür
10.BÖLGE’DE TURİZM:Bölge sahip olduğu iklim özellikleri,doğal güzellikleri ve tarihi miraslar nedeniyle turizm açısından gelişmiştir.Uygun iklim ve kıyı imkanları nedeniyle özellikle deniz turizmi gelişme göstermiştir.Çok sayıda bulunan arkeolojik merkezler bu gelişmeye büyük katkı sağlamaktadırlar.Burdur’da bulunan İnsuyu,Alanya’da bulunan Damlataş,Tarsus’ta bulunan Yedi Uyuyanlar Mağaraları, Silifke’de bulunan Cennet ve Cehennem Obrukları,Köprülü Kanyon,Manavgat Şelalesi,Olimpos Milli Parkı,Soğukoluk,Tekir ve Bürücek yaylaları bölgenin sahip olduğu başlıca turistik zenginliklerdir.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Bölge yurdumuzun orta kısmını meydana getirir, bu nedenle Orta Anadolu Bölgesi adı da verilir.Bölgenin Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışında tüm bölgelerimize sınırı bulunmaktadır.
2.BÖLGENİN ALANI :
Bölgemiz 163.057 Km2’lik alanı ile ülke topraklarımızın % 20’sini kaplamaktadır. Sahip olduğu alan itibarıyla, Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra 2.büyük bölgemizdir.
Dağları: Bölge etrafı yüksek dağlarla çevrili bir çanak görünümüne sahiptir.Yüzey şekilleri açısından sade bir görünüme sahiptir.Genel olarak 900-1000 metre yüksekliğe sahip platolardan oluşmaktadır.Mevcut plato alanları üstünde tek dağlar ve volkanik dağlar yer almaktadır. Bölgenin batısında Sündiken Dağları ve güneybatıda Obruk Platosu,güneyde Bozdağ,Ankara’nın doğusunda yer alan Elma dağ ve İdris dağı ,Yukarı Kızılırmak Bölümü’nde Akdağlar,Hınzır,Yıldız ve Tecer dağları yer almaktadır. Bölgenin güneybatısında güneybatı-kuzeydoğu yönünde bir kırık hattı boyunca uzanan volkanik dağlar bulunmaktadır. Karacadağ,Karadağ,Hasan(3268m), Melendiz ve Erciyes Dağı’dır. (3917 m) Bölgede yer şekilleri sade ve engebeli arazi az olduğundan düzlük alanlar oldukça fazla,tarım alanlar geniş,ulaşım kolay, yol yapım ve bakım maliyeti düşüktür.Bölgede özellikle Sivas, Çankırı çevresinde jipsli taşların oluşturduğu karstik şekillere rastlanmaktadır.Bu alanlar Akdeniz Bölgesi’nden sonra karstik şekillerimizin oluştuğu ikinci önemli sahaları meydana getirir.Bölgede bulunan geniş ve düz tarım arazileri makineli tarım açısından uygun koşullar oluşturmuştur. Ovaları: Türkiye’nin en büyük ovası olan Konya Ovası, Ereğli, Aksaray, Sakarya, Eskişehir, Ankara, Kayseri ve Develi Ovaları
Platoları:
Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok , Yazılıkaya ve Uzunyayla
Akarsuları:Kızılırmak, Sakarya, Porsuk Çayı (Sakarya’nın kolu) ve Delice Irmağı.Bunlar genel olarak en fazla suyu kar erimelerinin etkisiyle ilkbaharda taşırlar.
Gölleri: Bölgede bulunan başlıca göller Türkiye’nin 2.Büyük gölü olan Tuz Gölü, Akşehir, Eber, Ilgın,Tuzla, Seyfe, Mogan, Sultan Sazlığı’dır.
Bölgede bulunan baraj gölleri: Sarıyar ve Gökçekaya(Sakarya),Hirfanlı ve Kesikköprü(Kızılırmak),Çubuk Porsuk(Porsuk) ve Çubuk baraj gölü.
Kapalı Havzalar: Bölgede bulunan Tuz Gölü,Eber,Akşehir,Kurbağa Gölü (Develi Ovası), Tersakan,Bolluk,Sultan Sazlığı,Seyfe,Çavuşçu gölleri ve Hotamış bataklığı iklim ve özellikle yüzey şekillerinin etkisiyle kapalı havza durumunda bulunan alanlardır.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin dağlarla çevrili olması nedeniyle deniz etkisi bu alanlara sokulamaz. Bölge yarı kurak karasal iklimin etkisindedir.Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.Don olayları çok görülür. Tuz Gölü ve çevresi yurdumuzda en az yağış alan yerdir.Yıllık ortalama yağış miktarı 400-500 mm düzeyindedir.En yağışlı dönem ilkbahar mevsimidir.Bölgede Kırkikindi Yağmurları adı verilen Konveksiyonel yağışlar egemendir.Bölgenin çok az yağış almasının temel nedeni yüksek dağlarla çevrili olması nedeniyle nemli hava kütlelerini alamamasıdır.Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır. Bölgede özellikle doğudaki dağlık alanlarda ve Ankara güneyinde ormanlara rastlanır.Bölgenin kenar kısımlarında ormanların tahrip edilmesiyle oluşan antropojen bozkır sahaları yer almaktadır. Bölge orman varlığı bakımından 5. sıradadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgede ekonomi büyük oranda tarıma dayalıdır.Ekili-dikili alanlar bakımından Marmara Bölgesinden sonra 2. sırada yer almaktadır.Bölge geniş tarım alanlarına sahip olmasına rağmen yüksek yaz kuraklığı tarımsal üretim üzerinde olumsuz etki yapmaktadır.Bu nedenle nadas uygulamasının en fazla yapıldığı bölgemizdir. Bölgede tarımın en önemli sorunu sulamadır. Bölgede üretilen başlıca tarımsal ürünler en fazla üretilen tarım ürünü buğdaydır.Konya Bölümü ürettiği Buğday, Arpa ve Çavdar ile yurdumuzun tahıl ambarı ünvanını almıştır. Buğday dışında üretilen diğer önemli ürünler şekerpancarı, Ayçiçeği, Haşhaş, Üzüm, Mercimek, Yulaf, Çavdar, meyve ve sebzedir.Bölgede yaz kuraklığının erken başlaması sebze üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. Hayvancılık bölgede önemli bir geçim kaynağıdır.Geniş bozkırlara bağlı olarak özellikle küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Ankara çevresinde özellikle tiftik keçisi, Sivas ve Konya çevresinde koyun yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bölge yurdumuzda küçükbaş hayvan sayısının en fazla olduğu bölgedir.Bölgede arıcılıkta yapılmaktadır.
7.BÖLGENİN YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Krom: Mihalıççık(Eskişehir), Kayseri ve Sivas. Civa:Sarayönü
Bölgede sanayi özellikle Yukarı Sakarya Bölümü’nde gelişmiştir. Sanayi kuruluşlarının özellikle büyük kentler çevresinde toplandığı görülmektedir. Bölgede sanayinin geliştiği başlıca merkezler Ankara,Kayseri,Eskişehir, Kırıkkale ve Konya’dır.Bölge Türkiye endüstri ürünleri üretiminin % 15’ini sağlanmaktadır.
Ankara:
Uçak,dokuma, besin, tarım araçları, çimento, alkollü içki, mobilya, selüloz, kağıt, karton, deri ve et sanayisi gelişen başlıca sanayi kuruluşlarıdır.
Eskişehir: Lokomotif, besin, motor ve uçak motoru, çimento, inşaat, malzemeleri, şeker,deri
Konya: Otomotiv,tarım araçları, besin, motor, çimento, süt ürünleri, inşaat malzemeleri, selüloz, kağıt ve şeker sanayi gelişen başlıca sanayi kuruluşlarıdır.
Kayseri:Halıcılık,çimento, meyve suyu, pamuklu dokuma, pastırma,şeker ve sucuk sanayisi gelişen başlıca sanayi kuruluşlarıdır.
Kırıkkale: Silah sanayi, Orta Anadolu Petrol Rafinerisi.Kırşehir:Araba ve uçak lastiği
Sivas: Besin, Yem, Çimento, demir-çelik, et entegre, demiryolları bakım ve onarım tesisleri bulunmaktadır.
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
Nüfusu 2000 sayımına göre 11.608.868 kişidir.Nüfus miktarı bakımından Marmara Bölgesi’nden sonra 2.sıradadır. Bölgede km2’ye 63 kişi düşmektedir. Mevcut alanının büyüklüğü nedeniyle nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır.Nüfus artış hızı %o16’dır.Bu değerde ülke ortalamasının altındadır.Nüfusun % 69.25’i kentlerde, %29.75’i kırlarda yaşamaktadır. Bölgede nüfusun dağılışı ile yağış dağılışı arasında yakın ilişki bulunmaktadır. Kentleşme oranı düşüktür.Nüfus genellikle bölgenin çevresindeki dağ eteklerindeki ve su kaynaklarının bulunduğu alanlarda toplanmıştır.Su kaynaklarının yetersizliğine bağlı olarak toplu yerleşmeler egemendir.Tuz Gölü çevresindeki alanlar yurdumuzun en tenha yerleridir.İklim şartlarına bağlı olarak kerpiç kırsal alanlarda önemli bir yapı malzemesidir.Nüfusun en yoğun olduğu alanlar Yukarı Sakarya Bölümü’dür.En seyrek olduğu alan Yukarı Kızılırmak Bölümü’dür.Başkentimiz Ankara Türkiye’nin 2.büyük kentidir.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
İç Anadolu Bölgemiz yüksek bir turizm potansiyeline sahiptir. Bölgenin sahip olduğu tarihi ve doğal güzellikler başlıca zenginlikleri meydana getirmektedir. Sahip olduğu peri bacaları ile Ürgüp-Göreme çevresi,Hitit uygarlığına ait eserlerin bulunduğu Alacahöyük ve Boğazköy(Hattuşaş),Polatlı’da bulunan Gordion ve Kayseri’de bulunan Kültepe önemli turistik merkezlerdir.Ankara’da bulunan Ankara Kalesi,Etnografya,Anadolu medeniyetleri ve Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nde bulunan müzeler,Hacıbayram Camii, Kocatepe Camii,Roma hamamı ve Kurtuluş Savaşı Müzesi ile Anıtkabir en fazla ziyaret edilen yerlerin başında gelmektedir.Konya’da bulunan Mevlana Türbesi,Karatay Medresesi, Akşehir’de bulunan Nasrettin Hoca Türbesi ve Sivas’ta bulunan Gök Medrese diğer önemli ziyaret alanlarıdır.Bölgede bulunan Mogan ve Eymir gölleri,Çubuk Kurtboğazı ve Hirfanlı baraj gölleri,Kayseri’de bulunan Sultansazlığı başlıca mesire yerleridir.Erciyes ve Elmadağ’da kış sporları merkezleri bulunmaktadır.
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Yurdumuzun en doğusunda yer almaktadır.Bölge genel görünüşü itibarıyla bir üçgene benzemektedir.Bölge doğuda Gürcistan,Ermenistan,Nahcivan(Azerbaycan’a bağlı özerk cumhuriyet) ve İran,güneydoğuda Irak ile komşudur.Marmara ve Ege Bölgeleri dışında tüm bölgelerimiz ile komşudur. Suriye dışındaki bütün doğu komşularımızla sınırı bulunmaktadır.
2.BÖLGENİN ALANI :
Bölgemiz 165.436 Km2’lik alanı ile ülkemizin %21’ini kaplamaktadır.Yüz ölçümü bakımından en büyük bölgemizdir.
3.BÖLGENİN BÖLÜMLERİ VE ÖNEMLİ KENTLERİ:
a.Yukarı Fırat Bölümü:Malatya,Elazığ,Erzincan,Tunceli,Bingöl,Bitlis ve Elbistan
b.Yukarı Murat Van Bölümü:Van,Ağrı,Muş ve Doğubayazıt’tır.
d.Hakkari Bölümü:Hakkari,Şırnak,Çukurca,Yüksekova ve Şemdinli
4.BÖLGENİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Dağları:Bölge yurdumuzda bulunan en engebeli alandır.Bölgenin %75’i 2000 metrenin üzerinde yükseltiye sahiptir.Yurdumuzun en yüksek dağları bu bölgede bulunmaktadır.Bölgede bulunan dağlar üç sıra halinde uzanmaktadırlar.Bu dağ sıralarının arasında plato ve çöküntü ovaları bulunmaktadır.Bölgede bulunan dağlar genel olarak doğudan batıya uzandığı için kuzey-güney yönünde ulaşım zordur.
1.Sıra (Kuzey): Çimen, Kop, Kargapazarı, Allahüekber ve Yalnızçam dağları
3.Sıra(Güney): Güneydoğu Toroslar Van Gölünün kuzeyinde kuzeydoğu-güneybatı boyunca uzanan kırık hattı üzerinde sıralanmış volkanik dağlar bulunmaktadır.Bunlar batıdan doğuya doğru Nemrut,Süphan,Tendürek,Küçük ve Büyük Ağrı dağı olarak sıralanmaktadırlar.
Ovaları: Bölgede bulunan dağ sıraları arasındaki çöküntü alanlarında(depresyon) küçük ovalar bulunmaktadır.Birinci dağ sırasının güneyinde, Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman ve Iğdır ovaları,ikinci sıranın güneyinde Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş ovaları bulunmaktadır.Bölgenin güneydoğusunda bulunan Yüksekova yurdumuzun deniz seviyesinden en yüksekte bulunan ovasıdır.
Platoları:Başlıca platolar Erzurum-Kars platoları,Tunceli Van, Başkale, Hakkari, Yüksekova’dır.
Akarsuları:Yurdumuzda hidroelektrik potansiyelinin en yüksek olduğu bölgedir.Van Gölü kapalı havzası dışında bölgeden kaynağını alan tüm akarsular bölge dışına çıkarak başka ülkelerin toprakları üzerinden denize ulaşırlar.Fırat Nehri Karasu ve Murat ırmaklarının birleşmesiyle oluşur.Fırat nehri sınırlarımız dışında Dicle Nehri ile birleşerek Basra Körfezine dökülmektedir.Bölgeden kaynağını alan Aras ve Kura nehirleri sınırlarımız dışında Hazar Denizi’ne dökülmektedirler.
Gölleri:Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü suyu sodalıdır,genelde gölde canlı yaşamaz.Bölgede bulunan diğer başlıca göller, Çıldır, Hazar, Balık, Erçek, Nazik, Haçlı, Nemrut ve Akgöl’dür.
Bölgede bulunan başlıca baraj gölleri: Keban ve Karakaya Baraj Gölleri’dir.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgede yükselti ve karasallığın etkisiyle kışları çok soğuk geçen sert karasal iklim egemendir.Kışlar uzun, soğuk ve kar yağışlı geçmektedir.Kış mevsimi boyunca don olayı görülmektedir.Bölgenin kuzeydoğusu bölenin ve Türkiye’nin en soğuk alanlarıdır. Yıllık sıcaklık 3-13 derece arasındadır.Yüksek alanlarda 0 dereye kadar düşmektedir.Yurdumuzda günlük ve yıllık sıcaklık farklarının en fazla olduğu alandır.Yazları sıcak, kurak ve kısa geçer. En fazla yağış Erzurum-Kars Bölümünde yazın diğer alanlarda ise ilkbaharda görülür.Yıllık yağış miktarı 500-600 mm civarındadır. Yağış miktarı ovalar ve diğer çöküntü alanlarında az yükseltinin arttığı alanlarda daha fazladır. Iğdır bölge içerisinde farklı bir iklim özelliği göstermektedir.Çevresine göre oldukça alçak durumda bulunur yazlar sıcak ve kurak,kışlar ılık geçer yağış miktarı çok düşüktür.Bu nedenle mikroklima alanıdır. Van Gölü çevresi nemliliğin etkisiyle bölge iklimine göre çok daha ılıman şartlara sahiptir. Ovalar ve havzalarda görülen yarı kurak iklime bağlı olarak bozkırlar,yüksek alanlarda özellikle Sarıkamış çevresinde Sarıçam ormanları,diğer alanlarda meşe ormanları bulunmaktadır.2000m’den daha yüksek alanlarda alpin çayırlar yer almaktadır.Bölge orman bakımından oldukça fakirdir orman varlığı açısından ülkemizde 6.sırada bulunmaktadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgede en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bölgede ortalama yükselti ve engebeli alanların fazla olması,kış koşullarının ağır geçmesi,kar örtüsünün uzun süre yerde kalması,sıcaklık farklarının yüksek olması ve yaz mevsiminin kısa sürmesi olması, ekili-dikili alanların az olmasına ve tarımsal üretim miktarının düşük olmasına neden olmaktadır.Bölgenin batısı ve güneyinde iklimin daha yumuşak olması ve sulama imkanlarının olması az olsada tarımsal ürün miktarının bölge geneline göre artmasına neden olmuştur. Bölgede üretilen en önemli ürünler arpa ve buğdaydır.Yurdumuzda tarım ürünlerinin en geç olgunlaştığı bölgedir.
Buğday:Kars,Malatya,Erzurum ve Ağrı başta gelen üretim sahalarıdır.
Arpa:Daha yüksek alanlarda yoğunlaşmaktadır,özellikle Kars,Ağrı ve Erzurum
Şekerpancarı:Bitlis, Malatya, Elazığ ve Kars başta gelmektedir.
Pamuk:Iğdır ve Elazığ
Kayısı:Malatya’da Sıcaklık ortalamalarının düşük olması nedeniyle sebze üretimine en elverişsiz bölgemizdir. Bölge sahip olduğu ekili-dikili arazi oranı açısından yurdumuzda son sırada bulunmaktadır.Bölgede tarım alanlarının az olması otlak ve meraların fazla olması nedeniyle için hayvancılık en önemli geçim kaynağı durumundadır.Bölgede yapılan hayvancılık büyük oranda mera hayvancılığı biçimindedir.Hayvancılıkta geleneksel yöntemlerin ağırlıklı olması ürün miktarının düşük olmasına neden olmaktadır. Özellikle Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışlarının artmasına bağlı olarak oluşan çayırlar büyükbaş hayvancılığın önem kazanmasına neden olmaktadır.Yüksek ovalık alanlarda ve çöküntü ovalarında küçükbaş hayvancılık yaygın durumdadır. Malatya,Erzincan ve Elazığ’da kıl keçileri yetiştirilmektedir. Kars ve Bitlis’te arıcılık yapılmaktadır. Bölgede yapılan hayvancılığın ülke ekonomisinde önemli yeri vardır.Ülkemizde bulunan koyun varlığının 1/3’ü,sığır ve kıl keçisinin 1/4’ü burada bulunmaktadır.Ülkemizde elde edilen yapağı ve kılın büyük kısmı buradan sağlanmaktadır. Van Gölü’nde inci kefali avcılığı yapılmaktadır.
7.BÖLGENİN YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Doğu Anadolu Bölgesi yer altı kaynakları açısından yurdumuzdaki en zengin bölgemizdir.
Demir: Divriği (Sivas), Hekimhan( Malatya) ve Hasançelebi
Bölgede sanayi fazla gelişmemiştir.Bölgede bulunan en önemli madenler,bakır,demir ve linyittir.
Et Kombinaları: Et üretimimizin % 25’i bölgeden sağlanır.Van,Erzurum
Sigara: Malatya ve Bitlis
Gübre sanayi: Elazığ
Deri sanayi: Erzurum ve Malatya
Şeker sanayi:Bir çok ilde şeker fabrikası bulunmaktadır. Van,Muş,Ağrı,Erzurum
Çimento fabrikaları:Van,Erzurum
Dokuma sanayi: Malatya,Van,Erzurum ve Erzincan
Kurşun işletmeleri: Keban
Demir-Çelik Fabrikası :Divriği
Ferrokrom Tesisleri:Elazığ
Keban ve Karakaya Hidroelektrik santralleri ile Kahramanmaraş’ta Afşin- Elbistan termik santrali bulunmaktadır.Özellikle Yukarı Fırat Bölümü ülkemizde üretilen enerjinin büyük kısmını sağlamaktadır.Bu nedenle bu bölüme Enerji Bölümü adı da verilir.Bölge hidroelektrik üretiminde 1.sırada olmasına rağmen, tüketim 7.sıradadır.
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
Bölgenin nüfusu 2000 nüfus sayımına göre 6.134.414 kişidir.Bölgede km2’ye 42 kişi düşmektedir.Bu oran Türkiye ortalamasının çok altındadır.Nüfus yoğunluğu en az olan bölgemizdir.Toplam nüfusun %46.95’i kırsal kesimde, %53.05’i kentlerde yaşamaktadır.Nüfus oldukça seyrektir özellikle Hakkari ve Tunceli gibi engebeli ve yüksek alanlarda nüfus çok seyrektir.Nüfusun toplandığı başlıca alanlar verimli çöküntü ovalarıdır.Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ nüfusun en fazla olduğu kentlerdir.Tarım alanlarının az olması nedeniyle tarımsal nüfus yoğunluğu yüksektir. Nüfus artış hızı düşüktür.Özellikle sanayinin gelişmemesi, olumsuz iklim koşulları ve diğer iş imkanlarının yetersizliği nedeniyle yoğun biçimde göç vermektedir.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
Bölge turizm açısından önemli bir potansiyele sahip olmasına rağmen,ulaşım imkanlarının yetersizliği,iklim koşullarının oldukça sert olması,turistik tesis yetersizliği ve yeterli tanıtımın yapılamaması nedeniyle fazla gelişememiştir.Bölgede sağlanan turizm gelirleri düşük düzeydedir.Bölgede bulunan başlıca turistik çekim merkezleri Doğu Beyazıt’ta bulunan İshak Paşa Sarayı,Sarıkamış ve Palandöken Dağı’nda bulunan kayak tesisleri,Harput(Elazığ),Erzurum’da bulunan Çifte Minareli Medrese ve Kümbetler,Ahlat’ta bulunan mezar taşları,Van Gölü’nde buluna Aktamar adası,Mercan Vadisi Milli Parkı, Erzincan yakınlarındaki Gürlevik ve Van Gölü’ne dökülen Bendimahi çavlanları, Nemrut Krater gölü çeşitli kaplıca ve içmeler ile doğal güzelliğe sahip göllerdir.
GÜNEY DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
1.BÖLGENİN KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Yurdumuzun güneydoğusunda bulunur,nüfusu en az olan ve en küçük yüzölçümüne sahip olan bölgemizdir. Bölge Güneydoğu Torosların eteklerinden başlayarak güneyde Suriye sınırına kadar devam etmektedir.Bölgenin kuzeyinde Doğu Anadolu Bölgesi,batısında Akdeniz Bölgesi, güneyde Suriye ve güneydoğuda Irak ile komşudur.İç Anadolu Bölgesi’yle komşu olmayan tek bölgemizdir.
2.BÖLGENİN ALANI :Bölge 59.176 km2’lik yüzölçümü ile ülkemizin % 7,5’luk bölümünü kaplamaktadır,en küçük bölgemizdir.
3.BÖLGENİN BÖLÜMLERİ VE ÖNEMLİ KENTLERİ:
a.Dicle Bölümü:Diyarbakır,Batman,Mardin,Siirt,Kurtalan,Cizre ve Nusaybin
b.Orta Fırat Bölümü: Gazi Antep,Şanlı Urfa,Adıyaman,Nizip,Birecik,Siverek ve Ceylanpınar
4.BÖLGENİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Genel olarak bakıldığında fazla yüksek olmayan plato,ova ve havzalardan meydana geldiği görülmektedir.Yer şekillerinin sade olması tarımsal alanların geniş olmasını ve ulaşımın kolay yapılabilmesini sağlamaktadır.Özellikle makineli tarım açısından uygun şartlara sahiptir.
Dağları:Bölgenin en yüksek dağı iki birbirinden ayıran sınırı oluşturan Karacadağ(Volkanik-1919 m) ve Mardin Eşiği(1500m)bölgenin başlıca yükseltilerini meydana getirmektedir.
Ovaları:Bölgede bulunan başlıca ovalar Altınbaşak,Suruç,Ceylanpınar ve Birecik’tir.Platoları:Bölgenin genel görünümü yüksek olmayan platolardan meydana gelmiştir.
Önemli platolarŞanlı Urfa,Gazi Antep ve Adıyaman platolarıdır.
Akarsuları:Bölgenin en önemli akarsuları Fırat ve Dicle’dir.Bu akarsular yurdumuzda en fazla su taşıyan ve akış hızları yüksek olan akarsulardır.Bu akarsuların açtıkları derin vadiler içinden akması tarımsal sulamada sorunlara yol açmaktadır.Bunların dışında Fırat’ın kolları olan Göksu ve Nizip, Dicle’nin kolları olan Botan, Garzan ve Batman bölgede bulunan başlıca akarsulardır.
Gölleri: Bölge doğal göller açısından yurdumuzdaki en fakir bölgedir.Bölgede doğal göl bulunmamaktadır.Bölgede bulunan akarsularımızın hidroelektrik gücü fazla olduğundan bir çok baraj gölü yer almaktadır.Fırat nehri üzerinde bulunan Atatürk Baraj gölü yurdumuzun en büyük baraj gölüdür.Büyüklük bakımından doğal göllerle değerlendirildiğinde 2.sırada bulunmaktadır.
5.BÖLGENİN İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölge çevresinde bulunan komşu bölgelere göre oldukça farklı iklim özelliklerine sahiptir.Bölge genel olarak karasal iklimin etkisi altındadır.Bölgenin batısında(Fırat ırmağının oluşturduğu yayın batısı) Akdeniz ikliminin etkileri görülür.Kuzey sınır boyunca uzanan Güneydoğu Toroslar,bölgede kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkili olmasını engellemektedir.Bu durum yükseltinin az olmasının da katkısıyla bölgeyi yaz aylarında Türkiye’nin en sıcak bölgesi durumuna getirmektedir.Yazları sıcak ve kurak geçerken,kışlar Akdeniz Bölgesine göre daha serindir.Yağışların çoğu kışın düşer. Yıllık yağış miktarı500 mm civarında gerçekleşir.Yağış miktarı kuzeyde bulunan dağ eteklerinde artarken Suriye çöllerine doğru azalmaktadır.Bölge İç Anadolu Bölgesi’ne göre daha fazla yağış almasına rağmen yüksek düzeyde gerçekleşen yaz kuraklığı ile güneyden esen çöl rüzgarları buharlaşmanın artmasına neden olarak daha kurak bir bölge haline gelmesini sağlamaktadır.Bu durum çok geniş tarım arazilerine sahip olan bölgede sulama ihtiyacının artmasına neden olmaktadır. Akdeniz ikliminin etkilerini yaşayan batı kesimlerden doğuya doğru gidildikçe deniz etkisinin iyice azalmasına ve yüksekliğin artmasına bağlı olarak, ortalama sıcaklıklarda düşmeye,kar ve don olaylarının artmasına neden olmaktadır. Bölgemiz bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir.Toros dağları ve Mardin Eşiği gibi yağışların arttığı alanlarda meşe ormanları yer almaktadır.Yurdumuzda orman varlığının en az olduğu bölgedir. Orman bakımından % 1 ile son sırada yer alır.Bölgenin ovalarında hakim bitki örtüsü cılız bozkırlardan oluşmaktadır.Batıda Akdeniz ikliminin etkili olduğu alanlarda maki topluluklarına ve Kızılçam ağaçlarından oluşan zayıf ormanlar yer almaktadır.
6.BÖLGEDE TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgenin ekonomisi büyük oranda tarıma dayanmaktadır.Bölgede ekili-dikili toprak oranı Türkiye ortalamasının üstünde bulunmaktadır.Oldukça geniş ve verimli tarım alanlarına ve büyük oranda makineli tarıma uygun olmasına rağmen bölgede yaşanan yüksek kuraklık ve sulama ihtiyacı nedeniyle tarım imkanları kısıtlanmaktadır. GAP(Güneydoğu Anadolu Projesi)’nin büyük oranda tamamlanması ve toprakların sulanmasına bağlı olarak tarımsal üretim ve üretilen ürün çeşidi hızla artmaya başlamıştır.Sulama imkanlarının artmasıyla birlikte nadasa ayrılan topraklar azalmaktadır.
Bölgede yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler:Mercimek: Türkiye kırmızı mercimek üretiminde ilk sırada yer almaktadır.Pamuk:Hemen hemen tüm bölgede üretilmektedir.Ülkemizde üretilen pamuğun %40’ı buradan sağlanmaktadır.Zeytin:Bölgenin batısında Akdeniz ikliminin etkili olduğu alanlarda özellikle Nizip ve çevresinde üretim yapılmaktadır.
Gaziantep-Şanlı Urfa arasında kalan sahalarda:Antepfıstığı,zeytin,üzüm,pamuk,susam ve keten üretimi yaygındır
Dicle Bölümü’nde:Pirinç,susam,kırmızı mercimek,pamuk,tütün,üzüm ve karpuz üretimi önem kazanmıştır.
Buğday:Özellikle Şanlı Urfa,Diyarbakır,Adıyaman ve Mardin çevresinde önem kazanmıştır.
Arpa:Şanlı Urfa ve Diyarbakır’da yoğunlaşmaktadır.
Antepfıstığı:Türkiye üretiminin büyük bölümü Urfa ve Siirt’ten sağlanmaktadır.Bölgede sulanabilen alanlarda sebze ve başta karpuz olmak üzere meyve üretimi yapılmaktadır. Bölgede en önemli geçim kaynaklarından biride hayvancılıktır.Bozkır alanlarının fazla olmasının etkisiyle küçükbaş hayvancılık başta gelmektedir.Bölgede özellikle Siverek ve çevresi küçükbaş hayvancılığın yoğunlaştığı alandır.Ülkemizde bulunan mevcut koyun varlığının %13’ü bölgede bulunmaktadır.Elde edilen yapağının %14’ü,derinin %10’u bölgeden sağlanmaktadır.Bölgede özellikle Siirt ve Mardin’de tiftik keçisi beslenmektedir.Şanlı Urfa’da at yetiştiriciliği önem kazanmıştır.
7.BÖLGENİN YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Bölgede bulunan en önemli yeraltı kaynağımız petroldür.Yurdumuzda üretilen petrolün tamamına yakını buradan sağlanır.Fosfat: En önemli yataklar Mazıdağı’nda(Mardin) bulunmaktadır. Ayrıca Adıyaman, Bingöl ve Bitlis’te de fosfat yatakları bulunmaktadır.Doğalgaz:NusaybinPetrol: Batman,Siirt, Adıyaman ve Diyarbakır çevresinde yoğunlaşmaktadır.Linyit: Silopi,Cizre ve Adıyaman Manganez: Kilis
8.BÖLGEDE ENDÜSTRİ:
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Gazi Antep dışında sanayi fazla gelişmemiştir.Bölgede bulunan başlıca sanayi kolları tarım ürünleri ve petrole dayalı olarak gelişmiştir.Bölgede kurulu bulunan sanayi kuruluşlarının ¾’ü Gazi Antep’te bulunmaktadır.
Gazi Antep:Gelişen başlıca sanayi kolları çimento,dokuma,giyim,kimya,içki ve gıda sanayi
Şanlı Urfa:Çimento,tarım aletleri,pamuk ipliği,şarap,et kombinaları ve yapağı fabrikası bulunmaktadır.
Siverek:Peynir ve tereyağı
Nizip:Zeytinyağı
Diyarbakır:Gıda sanayi
9.BÖLGEDE NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 sayımına göre bölgenin nüfusu 6.608.619 kişidir.Sahip olduğu nüfus miktarına göre yurdumuzda 6.sırada bulunmaktadır.Bir önceki nüfus sayımında bölge bu açıdan son sırada yer alırken,büyük oranda göçün azalmasına bağlı olarak 6.sıraya yükselmiştir.Bölgede km2’ye 88 kişi düşmektedir.Bu durum Türkiye ortalamasının üstünde bulunmaktadır.Nüfus artış hızı %o 25’tir.Bölgede kentsel nüfus oranı % 62.29,kırsal nüfus oranı %38.71’dir.Kentleşme özellikle bölgenin batı kısımlarında daha yüksek oranda gerçekleşmektedir.Genel olarak toplu yerleşmeler egemendir. Kırsal kesimde ana yapı malzemesi kerpiçtir.Nüfus özellikle bölgenin batı ve kuzey kesiminde, dağ eteklerinde ve akarsu boylarında yoğunlaşmaktadır.Bölgede en sık nüfuslanmış il Gazi Antep’tir.
10.BÖLGE’DE TURİZM:
Nemrut dağında bulunan Kommagene Krallığı tarafından yapılmış anıt mezarlardan oluşan açık hava müzesi,Diyarbakır’da bulunan tarihi surlar,Arkeoloji ve Atatürk müzeleri,Hasankeyf, Şanlı Urfa’da bulunan Balıklı Göl,tarihin ilk bilim merkezlerinden biri olan Harran,Diyarbakır’da bulunan Çermik Kaplıcası ve İslahiye güneyinde Yesemek’te bulunan tarihi eserler bölgenin başlıca zenginliklerini meydana getirmektedir.
GAP PROJESİ
1.Güneydoğu Anadolu Projesi dünyanın sayılı yurdumuzun ise en büyük kalkınma projesidir.
2.Proje 1960’lı yıllarda planlanmıştır.İlk dönemlerde bir sulama ve enerji projesi olarak planlanmıştır.
3.1984’ten sonra projenin amaçları genişletilerek bir çok alanda bölgenin kalkınmasını hedefleyen ‘’kalkınma entegre projesi’’ haline dönüştürülmüştür.Bu haliyle sadece ekonomik bir proje olmaktan çıkarak sosyal amaçlı bir projeye dönüşmüştür.
4.Bu amaçla ‘’GAP Master Planı’’ hazırlanmıştır.Bu planda ilk planlanan amaçlara proje hedefi olarak eğitim,sağlık,tarım ve alt yapı hedefleri ilave edilmiştir.
5.Projenin yürütülmesi amacıyla ‘’GAP Bölge Kalkınma İdaresi’’ kurulmuştur.
6.Proje kapsamında Fırat ve Dicle üzerinde 22 baraj yapımı,Altınbaşak ve Şanlı Urfa ovalarının sulanması amacıyla ‘’Şanlı Urfa Tüneli’’, planlanmıştır.
7.Projenin nihai olarak tamamlanmasıyla birlikte 20 Milyar kw saatten fazla elektrik enerjisi üretilecek,1.7 milyon hektar tarım alanı sulanacaktır.
8.Sulama imkanlarının gelişmesiyle ekilen ve dikilen alan artarken,mevcut durumda tahıl ekim alanı olan yerlerin büyük bölümünde endüstri bitkileri ve sebze ekimi yapılmaktadır.
9.Aynı nedene bağlı olarak nadas uygulaması büyük oranda sona erecek,birim alandan alınan verim artacaktır.
10.Barajların devreye girmesiyle enerji üretimi büyük oranda artmıştır.
11.Ekonomik ve sosyal gelişmelere bağlı olarak,yerleşme ve mevsimlik çalışma amaçlı göç azalmaktadır.
Kaynaklar: coğrafyam ve hayat.com cografya.gen.tr/index.php
1.Doğal, beşeri ve ekonomik özellikleri ile diğer alanlardan ayrılan, fakat kendi sınırları içerisinde benzerlik gösteren geniş alanlara ne denir?
2.Kendi içinde benzer özellikleri daha çok olan, bölgeden küçük alanlara ne denir?
3.Coğrafi özellikleri bakımından kendine özgü görünüşü olan, bölümden daha küçük alanlara ne denir?
4.Birinci Türk Coğrafya Kongresi hangi yıl yapılmıştır?
5.Türkiye'nin en geniş alana sahip bölgesi hangisidir?
6.Bölüm, Yöre ve Bölge alanlarının küçükten büyüğe sıralanışı nasıldır?
7.Kapladığı alan bakımından en küçük bölgemiz hangisidir?
8.Türkiye'nin coğrafi bölgelerini oluşturan özellikler hangileridir?
9.Küre, Bolu ve Ilgaz dağları ile Köroğlu dağları Karadeniz bölgesinin hangi bölümündedir?
10.Batı Karadeniz bölümünün başlıca akarsuları hangileridir?
11.Türkiye'nin tek taş kömürü havzası nerededir?
12.Karadeniz'in tek doğal limanı hangisidir?
13.Atatürk, kılık kıyafet inkılabını hangi kentte başlatmıştır?
14.Batı Karadeniz bölgesinin önemli yer altı kaynakları nelerdir?
15.Turhal, Suluova ve Çorum'da hangi fabrikalar vardır?
